Hakuna Matata*

*με αφορμή το Paradise: Love του Ulrich Seidl.

 Η Τερέζα (Margaret Tiesel), είναι μια πενηντάχρονη μητέρα που ζει στη Βιέννη και δουλεύει ως κοινωνικός λειτουργός για άτομα που πάσχουν από σύνδρομο Ντάουν. Αποφασίζει να στείλει την κόρη και τη γάτα της σε μια φίλη και να πάει στη Κένυα για διακοπές διαρκείας. Σταδιακά, θα εθιστεί στους νεαρούς Αφρικανούς και στον θεσμοθετημένο αγοραίο έρωτα, ανταλλάσσοντας χρήμα για σεξ και ερωτικές αυταπάτες...

Το Δεκέμβριο του 1963 ο Γιόμο Κενιάτα ίδρυσε το κράτος της Κένυας, διώχνοντας τους μέχρι τότε αποικιοκράτες Βρετανούς. Το 2013, Βρετανοί αλλά και άλλοι Ευρωπαίοι ταξιδεύουν κατά συρροήν στην χώρα της Κένιας, αυτή τη φορά όμως όχι ως αποικιοκράτες. Ως νεοαποικιοκράτες. Και οι ρόλοι δεν είναι πλέον τόσο στατικοί όσο νομίζουμε. Οι συνθήκες έχουν αλλάξει. Και τις περισσότερες φορές σε αυτό το νέο παίγνιο εξουσιαστών-εξουσιαζόμενων δεν βγαίνουν πάντα νικητές οι εισβολείς αλλά οι "ραδιούργοι" ιθαγενείς. Ο Ούλριχ Ζάιντλ σκωπτικά αναμοχλεύει την καθιερωμένη οπτική. Αρχικά παρουσιάζει την Κένυα σαν τόπο ειδυλλιακό και παρθένο, κατοικημένο από άκακους, φιλόξενους και αγαθούς κατοίκους. Όσο περνάει όμως η ώρα, η εικόνα αυτή αποδομείται, κακοποιείται, παραμορφώνεται. Ξαφνικά οι κάτοικοι της Κένυας (οι οποίοι εδώ εκπροσωπούν την Αφρική συλλήβδην, με τον ίδιο τρόπο που οι Κινέζοι ταυτίζονται με τους Ασιάτες) δεν είναι άδολα και άβουλα υποκείμενα, αλλά μετρ της πανουργίας και της αγυρτείας. Ξαφνικά η εικόνα της εκμεταλλευόμενης Αφρικής που υποφέρει κάτω από το ζυγό των Δυτικών κρατών σπάει, το τραπέζι αναποδογυρίζει και οι Αφρικανοί παρουσιάζονται να παίρνουν τρόπο τινά το αίμα τους πίσω. Εκμετάλλευση εσείς, εκμετάλλευση κι εμείς!

Στη ζωή δεν είναι όλα μαύρα ή άσπρα. Ο Ζάιντλ ήθελε να ζωγραφίσει γκρι ή τέλος πάντων να φωτίσει την γκρίζα περιοχή ανάμεσα στο μαύρο και το άσπρο, ανάμεσα σε λευκούς και μαύρους, ανάμεσα σε εκμεταλλευτή και εκμεταλλευόμενο. Δεν μετράμε μεγέθη εδώ, δεν ποσοτικοποιούμε την εκμετάλλευση. Καταδικάζουμε την αλληλοεκμετάλλευση από όπου και αν προέρχεται. Ο Ζάιντλ δεν παίζει τον αντικομφορμιστή, νομίζω ότι δεν υπάρχει συζήτηση περί αυτού. Απλά θέλει να τονίσει αντισυμβατικά το αδιέξοδο της δυτικής οπτικής: πλαδαρές πενηντάρες, μετά από μία συντηρητική ζωή πάνε να ξεσαλώσουν στην παρθένα Αφρική και να βρουν τον παρθένο έρωτα σε παρθένες ακρογιαλιές. Υποτίθεται. Μα ούτε οι ακρογιαλιές είναι αγνές, αλλά προϊόν εκμετάλλευσης ντόπιων και ξένων εταιρειών, ούτε οι μαύροι υπήκοοι είναι αγνοί, αλλά προϊόν εκμετάλλευσης καραβανιών λίπους εισαγωγής. Μόνο; Όχι μόνο. Οι μαύροι υπήκοοι είναι και παραγωγοί εκμετάλλευσης εξαγωγής. Με αστείο τρόπο απεικονίζεται η τελευταία διαπίστωση: όλα τα African boys ορκίζονται ότι δεν έχουν ξαναπάει με λευκή γυναίκα, και τούτη η επικείμενη πρώτη φορά τους είναι μοναδική και εξαιρετική, εξαιρετική όπως και το αντικείμενο της εξαπάτησης αγάπης τους. "Δεν σας γαμάμε για τα λεφτά, αλλά για την αγάπη", τους λένε. Και αυτές το πιστεύουν. Και νομίζω ότι εδώ η ταινία πετυχαίνει ένα πολύ ισχυρό πλήγμα στην καθιερωμένη αντανάκλαση της Αφρικής όπως την έχουμε συνηθίσει μέσα από στερεότυπα. Εκεί όμως που τα θαλασσώνει είναι στο τελικό μήνυμα.

Είναι ξεκάθαρο τι θέλει να πει ο ποιητής, από τον τίτλο και μόνο: Ο Παράδεισος του Έρωτα. Υπάρχει πιο ξεκάθαρη ειρωνεία από την ουτοπικότητα του τίτλου; Είναι προφανές πως αυτός ο τόπος δεν υπάρχει, όσο κι αν ευχόμαστε ότι οι κατάλογοι των ταξιδιωτικών γραφείων παρά την υποφαινόμενη απατηλότητα τελικά μέσα στις σελίδες τους θα κρύβουν τον έρωτα της ζωής μας. Τον έρωτα της ζωής μας που μάταια ψάχναμε τόσα χρόνια στην διεφθαρμένη Ευρώπη, τον έρωτα της ζωής μας που θα τον βρούμε πέρα στην Αφρική. Μη γελιέστε λέει ο Ζάιντλ, η ανθρώπινη ύπαρξη είναι παντού ίδια είτε αποστειρωμένα κενή όπως εδώ (δυτικός κόσμος) είτε πρωτόγονα αλλοτριωμένη όπως εκεί (Αφρική). Κι όμως η Τερέζα φαίνεται να το αγνοεί αυτό, όσο προφανές κι αν είναι. Και αφήνεται να πληγωθεί ξανά και ξανά σαν άβγαλτη παιδούλα κάτω από τους πιο αναληθοφανείς όρους. Και αυτό είναι που κλυδωνίζει όλο το οικοδόμημα του Παράδεισου του Έρωτα: το μήνυμα που αγορεύεται είναι τελικά τόσο καινοφανές και τόσο αδύναμο που για να το πιάσουμε ίσως να μην χρειαζόμασταν να δούμε τόσα γυμνά, παχύσαρκα σώματα και τόσα μεγάλα μαύρα πουλιά, τόσες αμήχανες στιγμές εναλλακτικού πορνό αλλά και από την άλλη, να μην χρειαζόμασταν τόσες πολλές και ενδιαφέρουσες σκηνές, σκηνές εικαστικά αριστουργηματικές, σκηνές ιλαροτραγικές (ειδικά όταν η Τερέζα δασκαλεύει στον Μούνγκα πως να την χουφτώσει) που να σε κάνουν να παραληρείς. Μένεις με μία αίσθηση ότι το μήνυμα ήταν τελικά τόσο απλό που θα μπορούσε να επιτευχθεί δίχως όλα τα παραπάνω: η Τερέζα δεν είναι άξια οίκτου. Δεν είναι αυτή το θύμα της όλης υπόθεσης, δεν είναι εκμεταλλευόμενη ούτε απατημένη, στην ουσία αυτή είναι η εκμεταλλεύτρια, μπορεί να βγήκε κουρεμένη στην τελική αλλά μην ξεχνάμε ότι αυτή πήγε πρώτη για μαλλί.

Η εικόνα κατ' εμέ που πρέπει να μας μείνει στο μυαλό όμως δεν είναι οι ανεκπλήρωτοι έρωτες της Τερέζας, οι επάλληλες απογοητεύσεις της ή η μίζερη ζωοούλα της, αλλά η τελευταία εικόνα της ταινίας, ο Αφρικανός λιπόσαρκος φρουρός που περιπολεί εξω από το ξενοδοχείο της Τερέζας εμποδίζοντας τους επίδοξους εραστές-εκμεταλλευτές να μπούνε μέσα και να εκμαιεύσουν τον έρωτα μίας ακόμη δυστυχισμένης ύπαρξης. Τους επίδοξους μαύρους εραστές που σαν σκιές μέσα στο βαθύ σκοτάδι συγχρωτίζονται τόσο ταιριαστά με το ζόφος και περιμένουν στην παραλία την αυγή που θα ξυπνήσει τα θύματά τους και θα τα οδηγήσει τελικά σ' αυτούς. Η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο τελικά δεν είναι μόνο πνευματικό παιδί του καπιταλισμού. Είναι δυστυχώς απότοκο κάθε τάξης, φύλου, φυλής, έθνους ή ομάδας και είναι το ίδιο σκληρό απ' όπου κι αν προέρχεται. Κι αν αμφιβάλλετε ρωτήστε άμα θέλετε και την Τερέζα.

Βαθμολογία: ***** (5/10)